Materi Anyar kanggo kelas X - Tembang Macapat

Tembang ing kene (miturut Bausastra Jawa) kang dikarepake yaiku : Iketan karangan awewaton guru-lagu sarta guru-wilangan apadene kanthi lelagon. Tembang mono ana telu yaiku : 1. Tembang Dagelan utawa Tengahan yaiku tembang mawa guru-lagu sarta guru-wilangan kanggo ing layang-layang sing rada kuna, sing kalumrah kanggo ing jaman saiki mung juru-demung, duduk-wuluh, girisa, blabag (balabak). 2. Tembang Gedhe utawa Kawi yaiku tembang pangikete wewaton guru wilangan utawa sing ngembak cara Sansekerta. 3. Tembang Macapat utawa tembang cilik yaiku tembang pangikete awewaton guru-lagu lan guru wilangan sing kalumrah kanggo ing laying-layang jaman saiki. W e w a t a k a n i n g T e m b a n g : 1. Kinanthi Seneng, asih, tresna. Mathuk kanggo medharake piwulang, carita kang ngemu surasa asih-tresna lan asmara, gandrung-gandrung. 2. Pucung Kendho, tanpa greget-saut. Mathuke kanggo ing carita kang sajak mung ing sakapenake, tanpa kamempengan. 3. Asmaradana Sengsem, sedhih, prihatin. Nanging sedhih utawa prihatin kang marga ketaman ing lara asmara. Mathuke kanggo ing carita kang isi surasa nawung asmara. 4. Mijil Wedharing rasa. Mathuke kanggo ing carita kang isi pitutur, nanging uga kena tumrap ing carita gandrungan. 5. Maskumambang Nalangsa karanta-ranta. Mathuke kanggo medharake rasa-pangrasa kang negrees, nggreges, nalangsa karanta-ranta. 6. Pangkur Sereng. Kanggo ing carita kang ngemu surasa sereng, sajak gregeten. Yen pitutur, ya pitutur sing sereng semu srengen. Yen gandrung, ya gandrung sing sereng, gandrung-gandrung kapirangu. Lumrah uga kanggo ing carita perang. 7. Sinom Gapyak, renyah, cocog karo jenenge. Mathuk kanggo sesorah, carita kang isi pitutur. 8. Dhandhanggula Luwes, resep. Tumrap carita kang ngemusurasa kang kepriye bae bisa mathuk, pancen luwesan. Kanggo ing bebuka prayoga, kanggo medharake piwulang ya kena, kanggo carita kang isi gandrung-gandrungan uga kena, kanggo panutuping karangan ya lumrah. 9. Durma Galak, muntab. Mathuk kanggo medharake rasaning ati nepsu, ati kedereng sereng, utawa kanggo ing carita perang. 10. Gambuh Rumaket, kulina, wanuh-wani. Mathuk kanggo medharake pitutur kang rada sereng marga wis keduga, lan lumrahe nganggo basa ngoko, ya basane wong kang wis kulina raket sesrawungane. 11. Megatruh Sedhih-kingkin kaworan nglokro (putus asa). Kanggo medharake rasa gegetun pungun-pungun, nlangsa keranta-ranta. 12. Balabak Sembrana parikena mathuk kanggo ing carita kang sajak mung sakepenake, wedharing gunem kang clewa-clewo. 13. Jurudemung Prenes, nenes-kenes. Mathuk kanggo carita kang isi peprenesan. 14. Girisa Wanti-wanti. Mathuk kanggo medharake pitutur kang ngemu surasa wanti-wanti marang kang dipituturi.